Obrona rzek w Polsce przeniosła się między paragrafy, do urzędów i
przed komputery. Opiera się na śledzeniu stron internetowych i pisaniu
różnorakich pism. Dla laika może się to wydawać skomplikowane, postanowiliśmy
więc ułatwić jak najbardziej ten proces pisząc ten krótki poradnik. Pamiętaj,
że istnieją organizacje przyrodnicze, które chętnie pomogą w Twoich
działaniach.
Bronić rzek może każdy, ale skuteczniej robi się to w formie
zorganizowanej. Polskie prawo nadaje szczególne uprawnienia organizacjom
społecznym, a jeszcze szersze - tzw. organizacjom ekologicznym (tj. mającym
ochronę środowiska wśród celów statutowych). Jeżeli nie działasz w takiej
organizacji, a chcesz skutecznie działać, pomyśl o przyłączeniu się do jakiejś
już istniejącej lub załóż własną.
Powodzenia!
Poniżej oznaczono:
K – działania dostępne dla każdego
S – działania dostępne tylko dla organizacji
społecznej, działającej na rzecz swoich celów statutowych
E – działania dostępne tylko dla organizacji
ekologicznej, działającej na rzecz swoich celów statutowych
sp- działania dostępne tylko dla strony danego
postępowania
Skróty użyte w tekście:
RDOŚ – Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska – organ odpowiedzialny
za obszary Natura 2000, rezerwaty przyrody, wydający opinie i decyzje
środowiskowe dla inwestycji w województwie
GDOŚ – Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska – organ odpowiedzialny za
obszary Natura 2000, rezerwaty przyrody, wydający opinie i decyzje środowiskowe
dla inwestycji, na poziomie kraju
RZGW – Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej – organ administracji
wodnej oraz organ zarządzający wszystkimi rzekami dużymi oraz potokami górskimi
WZMiUW –
Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych – organ województwa
samorządowego, zarządzający wszystkimi rzekami, którymi nie zarządza RZGW.
BIP – Biuletyn Informacji Publicznej – strona na której znajdują się
wszystkie informacje o wnioskach i opiniach dla nowych inwestycji i możliwości
wnoszenia do nich uwag
KPA – Kodeks Postępowania Administracyjnego
Zanim rzece coś zagrozi
·
Sprawdź, kto
jest zarządcą danej rzeki. Wody płynące to zawsze własność Skarbu Państwa, ale
zarządzać nimi mogą albo RZGW albo właściwy wojewódzki zarząd melioracji i
urządzeń wodnych. RZGW zarządza potokami górskimi, rzekami granicznymi i
wszystkimi dużymi rzekami (o przepływie w ujściu > 2m3/s), zarząd melioracji
– pozostałymi rzekami (nazywanymi ‘ważne dla rolnictwa’). Informację o
konkretnej rzece możesz znaleźć w załącznikach do rozporządzenia Rady Ministrów
z dnia 17 grudnia 2002 r. w sprawie śródlądowych wód powierzchniowych lub
części stanowiących własność publiczną. (K, S, E).
·
Sprawdź, kto
jest użytkownikiem rybackim danej rzeki na interesującym Cię odcinku. rzeki i
jeziora są podzielone na obwody rybackie, a te – oddawane w użytkowanie
rybackie. Dane o obwodach i o użytkownikach rybackich znajdziesz na stronie
internetowej odpowiedniego RZGW. Ryby są czułe na przekształcenia rzek,
użytkownik rybacki jest więc naturalnym sojusznikiem w obronie rzeki (K, S, E).
·
Sprawdź status
swojej rzeki w planie gospodarowania wodami odpowiedniego dorzecza. Czy została
uznana za ‘naturalną’, czy za ‘silnie zmienioną’, a jeśli za ‘silnie zmienioną’
to jakiemu ważnemu celowi służą jej przekształcenia? Jaki jest cel środowiskowy
dla danej rzeki i czy ustalono jakieś możliwości odstępstwa od tego celu lub
przedłużenia terminu na jego osiągnięcie? (K, S, E)
·
Wnoś uwagi do
projektów planów gospodarowania wodami oraz warunków korzystania z wód, gdy są
opracowywane (K, S, E).
·
Opisz i
zinwentaryzuj rzekę. Szukaj w niej gatunków chronionych. Dowiedz się, czy
informacji o gatunkach chronionych nie ma w operacie rybackim albo w publikacjach PZW. Jeśli znajdziesz, gatunki chronione lub
informacje o nich - poinformuj o tym (pisemnie, za potwierdzeniem odbioru) RDOŚ
i RZGW (odtąd w przypadku zniszczenia nie będą mogli powoływać się na
nieumyślność lub niewiedzę). (K, S, E)
·
Popularyzuj
wiedzę o rzece i jej przyrodniczo – kulturowych walorach, krajobrazie, pięknie
naturalnej rzeki. Spraw, by stała się przedmiotem lokalnej dumy. Postaraj się
by informacja o niej była znana jak najszerzej. (K, S, E)
·
Śledź
strategiczne plany i programy dotyczące zlewni, gminy i województwa, sprawdź
czy nie pojawiają się w nich zapisy, które mogłyby zagrozić rzece. Sprawdzaj
publikowane na stronach zarządu melioracji roczne plany prac. W ich
konsultacjach wnoś uwagi podkreślające konieczność ochrony rzeki. (K, S, E)
·
Sprawdź czy właściwa
terytorialne gmina i RDOŚ prawidłowo prowadzą w internecie w ramach swojego BIP
publicznie dostępny wykaz informacji o środowisku i czy bez zwłoki zamieszczają
w nim informacje o wnioskach o decyzje środowiskowe oraz o wnioskach o
odstępstwa od zakazów ochrony gatunkowej. Jeżeli nie – zwróć im uwagę na
naruszenie prawa i wezwij do jego przestrzegania. Uwaga – w tych wykazach zazwyczaj nie będzie informacji o „pracach
utrzymaniowych” i jest to niestety legalne (K, S, E).
·
Śledź
ogłoszenia i obwieszczenia w gminie, RZGW i RDOŚ i na ich stronach
internetowych, a w szczególności przetargi ogłaszane przez zarządcę rzeki (RZGW
lub WZMiUW) . Pilnuj, czy nie pojawiają się obwieszczenia o zamiarach, które
mogłyby zagrozić rzece. (K, S, E)
·
Poproś RZGW i
RDOŚ o informowanie Cię, na podstawie art. 31 par. 4 KPA, o wszczynanych
postępowaniach dotyczących danej rzeki, wskazując, że możesz być zainteresowany
udziałem w nich i, że przemawia za tym interes społeczny. Uwaga – nie ma obowiązku spełnienia takiej prośby, ale być może okaże
się skuteczna (S, E)
Gdy zamierzają ‘coś’ zrobić Twojej
rzece:
·
Ustal, czy
istniejące zamiary mają charakter nowej inwestycji (np. budowa zapory, piętrzenia,
elektrowni wodnej, urządzeń przeciwpowodziowych, regulacja rzeki), czy też są
kwalifikowane jako „prace utrzymaniowe” (często też pod nazwami ‘konserwacja”,
„usuwanie szkód powodziowych”). Sprawdź, czy kwalifikacja jest prawidłowa, czy
np. pod nazwą ‘utrzymywania rzeki’ nie próbuje się jej regulować bez uzyskania
odpowiednich pozwoleń (K, S, E).
o W przypadku „prac utrzymaniowych” – wskaż
(pisemnie, do wiadomości RDOŚ) zarządcy rzeki na jej „cenność przyrodniczą” i
przypomnij, że na prace ziemne mogące zmienić stosunki wodne na obszarach
cennych przyrodniczo, w tym na prace związane z utrzymywaniem rzek, obowiązany
jest uzyskać decyzję o warunkach prowadzenia robót, a jeśli miałyby być
niszczone gatunki chronione – zezwolenie na odstępstwo od zakazów ochrony
gatunkowej. Dowiedz się w RDOŚ, czy są prowadzone postępowania administracyjne
w tych sprawach (K, S, E). Jeśli zarządca rzeki zamierza przystąpić do prac bez
wymaganych zezwoleń i decyzji – zawiadom pisemnie Policję o popełnieniu
wykroczenia oraz RDOŚ (K, S, E)
o W przypadku prac inwestycyjnych - dowiedz się w
gminie i w RDOŚ, czy i jakie postępowania administracyjne są prowadzone w
sprawie. W szczególności: czy toczy się postępowanie w sprawie decyzji o
środowiskowych uwarunkowaniach? Czy ocena oddziaływania na obszar Natura 2000?
Czy procedura ustalania warunków prowadzenia robót mogących zmieniać warunki
wodne na obszarach cennych przyrodniczo? Czy procedura zezwalania na odstępstwo
od zakazów ochrony gatunkowej? (K, S, E).
·
Angażuj się w
postępowanie wg wskazówek podanych niżej.
·
W miarę
możliwości mobilizuj lokalną społeczność do sprzeciwiania się niszczeniu rzeki
i dopilnuj by te głosy trafiały do gminy, RZGW, RDOŚ (K, S, E).
Gdy toczy się postępowanie o
ustalenie warunków prowadzenia robót mogących zmienić warunki wodne na
obszarach cennych przyrodniczo.
Takie
zezwolenie musi być uzyskane od RDOŚ przed wszystkimi pracami ziemnymi mogącymi
zmienić stosunki wodne na obszarach cennych przyrodniczo
·
Poproś o
dopuszczenie do wszczętego postępowania na prawach strony na zasadach ogólnych
– art. 31 KPA (S, E)
·
Sprawdź, czy
nie zaniedbano obowiązku wcześniejszego uzyskania decyzji o środowiskowych
uwarunkowaniach (czy np. przedsięwzięcie nie ma cech regulacji rzeki) (sp).
·
Sprawdź, czy
nie zaniedbano obowiązku oceny oddziaływania na Naturę 2000 (gdyby prace mogły
znacząco negatywnie oddziaływać na obszar Natura 2000) (sp)
·
Jeżeli nie
jesteś zadowolony z decyzji, odwołaj się od niej (sp)
·
Jeżeli
uważasz, że decyzja II instancji jest nieprawidłowa i potrafisz wskazać prawne
podstawy takiej tezy – zaskarż ją do sądu administracyjnego (sp).
Gdy toczy się postępowanie o decyzję
o środowiskowych uwarunkowaniach :
Decyzja
o środowiskowych uwarunkowaniach wydawana zależnie od sytuacji przez gminę lub
RDOS jest niezbędna na regulację rzek, budowę i rozbudowę umocnień
przeciwpowodziowych, budowę wszelkich przegród na rzekach, budowę elektrowni
wodnych i wiele innych inwestycji. W toku postępowania organ rozstrzyga, czy
jest wymagane przeprowadzenie oceny oddziaływania na środowisko.
… zanim rozstrzygnięto o potrzebie lub braku
potrzeby oceny oddziaływania na środowisko, albo gdy rozstrzygnięto o braku
takiej potrzeby
·
Poproś
pisemnie o kopię wniosku wraz z kartą informacyjną przedsięwzięcia. Organ musi
Ci go udostępnić i powinien to zrobić w dniu otrzymania Twojego podania (K, S, E)
·
Wnioskuj na
podstawie art. 31 KPA, powołując się na cele statutowe i wskazując na interes
społeczny, o dopuszczenie do postępowania na prawach strony (S, E). Organ
uczyni to w formie postanowienia i od tej chwili będziesz stroną.
·
Wskazuj na
potrzebę przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko. Uzasadnij taki
wniosek, wskazując na zagrożone wartości przyrodnicze i kulturowe. Dopilnuj,
aby rzetelnie, uczciwie i bez pozostających wątpliwości wykluczono możliwość znaczącego
negatywnego oddziaływania na obszary Natura 2000 (nawet te odległe!) oraz na
stan wód (możliwość osiągnięcia celu wodno-środowiskowego (sp)
.. jeżeli rozstrzygnięto o potrzebie
oceny oddziaływania na środowisko.
Te same zasady stosują się, jeżeli w postępowaniu o
inną decyzję zadecydowano o potrzebie przeprowadzenia oceny oddziaływania na
obszar Natura 2000
·
Proś pisemnie
o kopię raportu oddziaływania na środowisko, gdy tylko zostanie sporządzony.
Organ musi udostępnić Ci te dokumenty, także w formie elektronicznej, powinien
to zrobić w dniu otrzymania Twojego podania (K, S, E)
·
Gdy organ
ogłosi o możliwości składania wniosków przez społeczeństwo, złóż je w terminie
(K, S, termin nie dotyczy E)
·
Zadeklaruj na
podstawie art. 44 ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku chęć
uczestniczenia w postępowaniu na prawach strony (E). Nie jesteś związany
terminem na składanie wniosków społeczeństwa; możesz to zrobić aż do końca
postępowania. Od chwili tej deklaracji jesteś stroną z mocy ustawy.
·
Analizuj raport.
Wymagaj dobrej i kompletnej inwentaryzacji przyrodniczej, wnioskuj w razie
potrzeby o uzupełnienie raportu. Jeżeli dysponujesz innymi inwentaryzacjami,
badaniami itp. – wnoś o uznanie ich za
środki dowodowe (sp).
·
Podnoś
wszystkie argumenty na rzecz oszczędzania rzeki lub przynajmniej jak
najmniejszej szkody. Wnioski możesz składać aż do zakończenia postępowania
(sp).
·
Jeżeli nie
jesteś zadowolony z decyzji, odwołaj się od niej (sp, E).
·
Jeżeli
uważasz, że decyzja II instancji jest nieprawidłowa i potrafisz wskazać prawne
podstawy takiej tezy – zaskarż ją do sądu administracyjnego (sp, E).
Gdy toczy się postępowanie o odstępstwo
od zakazów ochrony gatunkowej
Jeżeli
przedsięwzięcie lub jakiekolwiek inne działanie powoduje niszczenie osobników,
albo niszczenie lub uszkadzanie siedlisk roślin, grzybów lub zwierząt objętych
ochroną gatunkową, to - niezależnie od wszystkich innych posiadanych decyzji i
pozwoleń – konieczne jest uzyskanie zezwolenia na odstępstwo od zakazów ochrony
gatunkowej od RDOŚ lub GDOŚ.
·
Wyprzedzająco
informuj właściciela wody oraz Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska o
występowaniu gatunków chronionych. (K, S, E)
·
Poproś o prawo
strony na podstawie art. 31 KPA. (S, E)
·
Analizuj czy
spełnione są wszystkie ustawowe przesłanki wydania zezwolenia (sp)
·
Jeżeli nie
jesteś zadowolony z decyzji, odwołaj się od niej (sp).
·
Jeżeli
uważasz, że decyzja II instancji jest nieprawidłowa i potrafisz wskazać prawne
podstawy takiej tezy – zaskarż ją do sądu administracyjnego (sp).
Gdy wjadą
koparki:
Z reguły jest już za późno. Ale i wtedy warto
działać, by przykładem ocalić następne rzeki.
·
Sprawdź, czy
inwestor miał wszystkie potrzebne zezwolenia (K, S, E).
·
Jeżeli
przedsięwzięcie nie zostało poprzedzone odpowiednią oceną, a może znacząco
negatywnie oddziaływać na obszar Natura 2000 – żądaj od RDOŚ nakazu wstrzymania
prac i przywrócenia stanu poprzedniego na podstawie art. 37 ustawy o ochronie
przyrody (S, E).
·
Jeżeli
przedsięwzięcie znacząco zagraża zniszczeniem gatunków chronionych lub
„naturowych’ siedlisk przyrodniczych (także poza obszarami Natura 2000) – zgłoś
do RDOŚ zagrożenie lub powstanie szkody w środowisku (K, S, E, ale tylko E
będzie stroną postępowania)
·
Jeżeli bez
odpowiedniego zezwolenia prowadzone są prace zmieniające stosunki wodne na obszarach
cennych przyrodniczo albo niszczone stanowiska lub siedliska gatunków
chronionych (np. poszukaj w wydobywanym mule piskorzy, minogów lub kłącz
grążeli) – zawiadom Policję o popełnianym wykroczeniu (K, S, E).
·
Udokumentuj
jak najdokładniej straty przyrodnicze – to pomoże ocalić inne rzeki. (K, S, E)
Przykłady wystąpień i wzory pism dostępne w
publikacji: „Paragrafy dla przyrody”
dostępnej na stronie Pracowni na Rzecz Wszystkich Istot.
W przypadku potrzeby konsultacji prosimy o maile do Klubu Przyrodników
kp@kp.org.pl, zachęcamy do śledzenia naszej
strony internetowej i Facebooka oraz zostania naszym członkiem.
Przydatna
literatura:
Jak się troszczyć o
rzekę na podstawie prawa Unii Europejskiej. Wskazówki dla przyrodników. Klub
Przyrodników, dostępna na stronie www.kp.org.pl
Natura 2000 i inne wymagania
europejskiej przyrody – niezbędnik przyrodnika. Paweł Pawlaczyk 2012
r. dostępna na stronie www.kp.org.pl
„Paragrafy dla
przyrody” Mariola Mroczka, Karina Nowicka-Kudłacz, Krzysztof Okrasiński,
Radosław Ślusarczyk, 2012 r. dostępna na stronie http://pracownia.org.pl/
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz