środa, 10 kwietnia 2013

Praktyczny poradnik obrońcy naturalnych rzek



Obrona rzek w Polsce przeniosła się między paragrafy, do urzędów i przed komputery. Opiera się na śledzeniu stron internetowych i pisaniu różnorakich pism. Dla laika może się to wydawać skomplikowane, postanowiliśmy więc ułatwić jak najbardziej ten proces pisząc ten krótki poradnik. Pamiętaj, że istnieją organizacje przyrodnicze, które chętnie pomogą w Twoich działaniach.

Bronić rzek może każdy, ale skuteczniej robi się to w formie zorganizowanej. Polskie prawo nadaje szczególne uprawnienia organizacjom społecznym, a jeszcze szersze - tzw. organizacjom ekologicznym (tj. mającym ochronę środowiska wśród celów statutowych). Jeżeli nie działasz w takiej organizacji, a chcesz skutecznie działać, pomyśl o przyłączeniu się do jakiejś już istniejącej lub załóż własną.

Powodzenia!

Poniżej oznaczono:
K – działania dostępne dla każdego
S – działania dostępne tylko dla organizacji społecznej, działającej na rzecz swoich celów statutowych
E – działania dostępne tylko dla organizacji ekologicznej, działającej na rzecz swoich celów statutowych
sp- działania dostępne tylko dla strony danego postępowania

Skróty użyte w tekście:
RDOŚ – Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska – organ odpowiedzialny za obszary Natura 2000, rezerwaty przyrody, wydający opinie i decyzje środowiskowe dla inwestycji w województwie
GDOŚ – Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska – organ odpowiedzialny za obszary Natura 2000, rezerwaty przyrody, wydający opinie i decyzje środowiskowe dla inwestycji, na poziomie kraju
RZGW – Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej – organ administracji wodnej oraz organ zarządzający wszystkimi rzekami dużymi oraz potokami górskimi
WZMiUW – Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych – organ województwa samorządowego, zarządzający wszystkimi rzekami, którymi nie zarządza RZGW.
BIP – Biuletyn Informacji Publicznej – strona na której znajdują się wszystkie informacje o wnioskach i opiniach dla nowych inwestycji i możliwości wnoszenia do nich uwag
KPA – Kodeks Postępowania Administracyjnego

Zanim rzece coś zagrozi
·        Sprawdź, kto jest zarządcą danej rzeki. Wody płynące to zawsze własność Skarbu Państwa, ale zarządzać nimi mogą albo RZGW albo właściwy wojewódzki zarząd melioracji i urządzeń wodnych. RZGW zarządza potokami górskimi, rzekami granicznymi i wszystkimi dużymi rzekami (o przepływie w ujściu > 2m3/s), zarząd melioracji – pozostałymi rzekami (nazywanymi ‘ważne dla rolnictwa’). Informację o konkretnej rzece możesz znaleźć w załącznikach do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 17 grudnia 2002 r. w sprawie śródlądowych wód powierzchniowych lub części stanowiących własność publiczną. (K, S, E).
·        Sprawdź, kto jest użytkownikiem rybackim danej rzeki na interesującym Cię odcinku. rzeki i jeziora są podzielone na obwody rybackie, a te – oddawane w użytkowanie rybackie. Dane o obwodach i o użytkownikach rybackich znajdziesz na stronie internetowej odpowiedniego RZGW. Ryby są czułe na przekształcenia rzek, użytkownik rybacki jest więc naturalnym sojusznikiem w obronie rzeki (K, S, E).
·        Sprawdź status swojej rzeki w planie gospodarowania wodami odpowiedniego dorzecza. Czy została uznana za ‘naturalną’, czy za ‘silnie zmienioną’, a jeśli za ‘silnie zmienioną’ to jakiemu ważnemu celowi służą jej przekształcenia? Jaki jest cel środowiskowy dla danej rzeki i czy ustalono jakieś możliwości odstępstwa od tego celu lub przedłużenia terminu na jego osiągnięcie? (K, S, E)
·        Wnoś uwagi do projektów planów gospodarowania wodami oraz warunków korzystania z wód, gdy są opracowywane (K, S, E).
·        Opisz i zinwentaryzuj rzekę. Szukaj w niej gatunków chronionych. Dowiedz się, czy informacji o gatunkach chronionych nie ma w operacie rybackim albo w publikacjach PZW.  Jeśli znajdziesz, gatunki chronione lub informacje o nich - poinformuj o tym (pisemnie, za potwierdzeniem odbioru) RDOŚ i RZGW (odtąd w przypadku zniszczenia nie będą mogli powoływać się na nieumyślność lub niewiedzę). (K, S, E)
·        Popularyzuj wiedzę o rzece i jej przyrodniczo – kulturowych walorach, krajobrazie, pięknie naturalnej rzeki. Spraw, by stała się przedmiotem lokalnej dumy. Postaraj się by informacja o niej była znana jak najszerzej. (K, S, E)
·        Śledź strategiczne plany i programy dotyczące zlewni, gminy i województwa, sprawdź czy nie pojawiają się w nich zapisy, które mogłyby zagrozić rzece. Sprawdzaj publikowane na stronach zarządu melioracji roczne plany prac. W ich konsultacjach wnoś uwagi podkreślające konieczność ochrony rzeki. (K, S, E)
·        Sprawdź czy właściwa terytorialne gmina i RDOŚ prawidłowo prowadzą w internecie w ramach swojego BIP publicznie dostępny wykaz informacji o środowisku i czy bez zwłoki zamieszczają w nim informacje o wnioskach o decyzje środowiskowe oraz o wnioskach o odstępstwa od zakazów ochrony gatunkowej. Jeżeli nie – zwróć im uwagę na naruszenie prawa i wezwij do jego przestrzegania. Uwaga – w tych wykazach zazwyczaj nie będzie informacji o „pracach utrzymaniowych” i jest to niestety legalne (K, S, E).
·        Śledź ogłoszenia i obwieszczenia w gminie, RZGW i RDOŚ i na ich stronach internetowych, a w szczególności przetargi ogłaszane przez zarządcę rzeki (RZGW lub WZMiUW) . Pilnuj, czy nie pojawiają się obwieszczenia o zamiarach, które mogłyby zagrozić rzece. (K, S, E)
·        Poproś RZGW i RDOŚ o informowanie Cię, na podstawie art. 31 par. 4 KPA, o wszczynanych postępowaniach dotyczących danej rzeki, wskazując, że możesz być zainteresowany udziałem w nich i, że przemawia za tym interes społeczny. Uwaga – nie ma obowiązku spełnienia takiej prośby, ale być może okaże się skuteczna (S, E)

Gdy zamierzają ‘coś’ zrobić Twojej rzece:
·        Ustal, czy istniejące zamiary mają charakter nowej inwestycji (np. budowa zapory, piętrzenia, elektrowni wodnej, urządzeń przeciwpowodziowych, regulacja rzeki), czy też są kwalifikowane jako „prace utrzymaniowe” (często też pod nazwami ‘konserwacja”, „usuwanie szkód powodziowych”). Sprawdź, czy kwalifikacja jest prawidłowa, czy np. pod nazwą ‘utrzymywania rzeki’ nie próbuje się jej regulować bez uzyskania odpowiednich pozwoleń (K, S, E).
o       W przypadku „prac utrzymaniowych” – wskaż (pisemnie, do wiadomości RDOŚ) zarządcy rzeki na jej „cenność przyrodniczą” i przypomnij, że na prace ziemne mogące zmienić stosunki wodne na obszarach cennych przyrodniczo, w tym na prace związane z utrzymywaniem rzek, obowiązany jest uzyskać decyzję o warunkach prowadzenia robót, a jeśli miałyby być niszczone gatunki chronione – zezwolenie na odstępstwo od zakazów ochrony gatunkowej. Dowiedz się w RDOŚ, czy są prowadzone postępowania administracyjne w tych sprawach (K, S, E). Jeśli zarządca rzeki zamierza przystąpić do prac bez wymaganych zezwoleń i decyzji – zawiadom pisemnie Policję o popełnieniu wykroczenia oraz RDOŚ (K, S, E)
o       W przypadku prac inwestycyjnych - dowiedz się w gminie i w RDOŚ, czy i jakie postępowania administracyjne są prowadzone w sprawie. W szczególności: czy toczy się postępowanie w sprawie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach? Czy ocena oddziaływania na obszar Natura 2000? Czy procedura ustalania warunków prowadzenia robót mogących zmieniać warunki wodne na obszarach cennych przyrodniczo? Czy procedura zezwalania na odstępstwo od zakazów ochrony gatunkowej? (K, S, E).
·        Angażuj się w postępowanie wg wskazówek podanych niżej.
·        W miarę możliwości mobilizuj lokalną społeczność do sprzeciwiania się niszczeniu rzeki i dopilnuj by te głosy trafiały do gminy, RZGW, RDOŚ (K, S, E).

Gdy toczy się postępowanie o ustalenie warunków prowadzenia robót mogących zmienić warunki wodne na obszarach cennych przyrodniczo.
Takie zezwolenie musi być uzyskane od RDOŚ przed wszystkimi pracami ziemnymi mogącymi zmienić stosunki wodne na obszarach cennych przyrodniczo
·        Poproś o dopuszczenie do wszczętego postępowania na prawach strony na zasadach ogólnych – art. 31 KPA (S, E)
·        Sprawdź, czy nie zaniedbano obowiązku wcześniejszego uzyskania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach (czy np. przedsięwzięcie nie ma cech regulacji rzeki) (sp).
·        Sprawdź, czy nie zaniedbano obowiązku oceny oddziaływania na Naturę 2000 (gdyby prace mogły znacząco negatywnie oddziaływać na obszar Natura 2000) (sp)
·        Jeżeli nie jesteś zadowolony z decyzji, odwołaj się od niej (sp)
·        Jeżeli uważasz, że decyzja II instancji jest nieprawidłowa i potrafisz wskazać prawne podstawy takiej tezy – zaskarż ją do sądu administracyjnego (sp).

Gdy toczy się postępowanie o decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach :
Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach wydawana zależnie od sytuacji przez gminę lub RDOS jest niezbędna na regulację rzek, budowę i rozbudowę umocnień przeciwpowodziowych, budowę wszelkich przegród na rzekach, budowę elektrowni wodnych i wiele innych inwestycji. W toku postępowania organ rozstrzyga, czy jest wymagane przeprowadzenie oceny oddziaływania na środowisko.

… zanim rozstrzygnięto o potrzebie lub braku potrzeby oceny oddziaływania na środowisko, albo gdy rozstrzygnięto o braku takiej potrzeby
·         Poproś pisemnie o kopię wniosku wraz z kartą informacyjną przedsięwzięcia. Organ musi Ci go udostępnić i powinien to zrobić w dniu otrzymania Twojego podania (K, S, E)
·         Wnioskuj na podstawie art. 31 KPA, powołując się na cele statutowe i wskazując na interes społeczny, o dopuszczenie do postępowania na prawach strony (S, E). Organ uczyni to w formie postanowienia i od tej chwili będziesz stroną.
·         Wskazuj na potrzebę przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko. Uzasadnij taki wniosek, wskazując na zagrożone wartości przyrodnicze i kulturowe. Dopilnuj, aby rzetelnie, uczciwie i bez pozostających wątpliwości wykluczono możliwość znaczącego negatywnego oddziaływania na obszary Natura 2000 (nawet te odległe!) oraz na stan wód (możliwość osiągnięcia celu wodno-środowiskowego (sp)

.. jeżeli rozstrzygnięto o potrzebie oceny oddziaływania na środowisko.
Te same zasady stosują się, jeżeli w postępowaniu o inną decyzję zadecydowano o potrzebie przeprowadzenia oceny oddziaływania na obszar Natura 2000
·         Proś pisemnie o kopię raportu oddziaływania na środowisko, gdy tylko zostanie sporządzony. Organ musi udostępnić Ci te dokumenty, także w formie elektronicznej, powinien to zrobić w dniu otrzymania Twojego podania (K, S, E)
·         Gdy organ ogłosi o możliwości składania wniosków przez społeczeństwo, złóż je w terminie (K, S, termin nie dotyczy E)
·         Zadeklaruj na podstawie art. 44 ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku chęć uczestniczenia w postępowaniu na prawach strony (E). Nie jesteś związany terminem na składanie wniosków społeczeństwa; możesz to zrobić aż do końca postępowania. Od chwili tej deklaracji jesteś stroną z mocy ustawy.
·         Analizuj raport. Wymagaj dobrej i kompletnej inwentaryzacji przyrodniczej, wnioskuj w razie potrzeby o uzupełnienie raportu. Jeżeli dysponujesz innymi inwentaryzacjami, badaniami itp.  – wnoś o uznanie ich za środki dowodowe (sp).
·         Podnoś wszystkie argumenty na rzecz oszczędzania rzeki lub przynajmniej jak najmniejszej szkody. Wnioski możesz składać aż do zakończenia postępowania (sp).
·         Jeżeli nie jesteś zadowolony z decyzji, odwołaj się od niej (sp, E).
·         Jeżeli uważasz, że decyzja II instancji jest nieprawidłowa i potrafisz wskazać prawne podstawy takiej tezy – zaskarż ją do sądu administracyjnego (sp, E).

Gdy toczy się postępowanie o odstępstwo od zakazów ochrony gatunkowej
Jeżeli przedsięwzięcie lub jakiekolwiek inne działanie powoduje niszczenie osobników, albo niszczenie lub uszkadzanie siedlisk roślin, grzybów lub zwierząt objętych ochroną gatunkową, to - niezależnie od wszystkich innych posiadanych decyzji i pozwoleń – konieczne jest uzyskanie zezwolenia na odstępstwo od zakazów ochrony gatunkowej od RDOŚ lub GDOŚ.
·        Wyprzedzająco informuj właściciela wody oraz Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska o występowaniu gatunków chronionych. (K, S, E)
·        Poproś o prawo strony na podstawie art. 31 KPA. (S, E)
·        Analizuj czy spełnione są wszystkie ustawowe przesłanki wydania zezwolenia (sp)
·        Jeżeli nie jesteś zadowolony z decyzji, odwołaj się od niej (sp).
·        Jeżeli uważasz, że decyzja II instancji jest nieprawidłowa i potrafisz wskazać prawne podstawy takiej tezy – zaskarż ją do sądu administracyjnego (sp).

Gdy wjadą koparki:
Z reguły jest już za późno. Ale i wtedy warto działać, by przykładem ocalić następne rzeki.
·        Sprawdź, czy inwestor miał wszystkie potrzebne zezwolenia (K, S, E).
·        Jeżeli przedsięwzięcie nie zostało poprzedzone odpowiednią oceną, a może znacząco negatywnie oddziaływać na obszar Natura 2000 – żądaj od RDOŚ nakazu wstrzymania prac i przywrócenia stanu poprzedniego na podstawie art. 37 ustawy o ochronie przyrody (S, E).
·        Jeżeli przedsięwzięcie znacząco zagraża zniszczeniem gatunków chronionych lub „naturowych’ siedlisk przyrodniczych (także poza obszarami Natura 2000) – zgłoś do RDOŚ zagrożenie lub powstanie szkody w środowisku (K, S, E, ale tylko E będzie stroną postępowania)
·        Jeżeli bez odpowiedniego zezwolenia prowadzone są prace zmieniające stosunki wodne na obszarach cennych przyrodniczo albo niszczone stanowiska lub siedliska gatunków chronionych (np. poszukaj w wydobywanym mule piskorzy, minogów lub kłącz grążeli) – zawiadom Policję o popełnianym wykroczeniu (K, S, E).
·        Udokumentuj jak najdokładniej straty przyrodnicze – to pomoże ocalić inne rzeki. (K, S, E)

Przykłady wystąpień i wzory pism dostępne w publikacji: „Paragrafy dla przyrody” dostępnej na stronie Pracowni na Rzecz Wszystkich Istot.

W przypadku potrzeby konsultacji prosimy o maile do Klubu Przyrodników kp@kp.org.pl, zachęcamy do śledzenia naszej strony internetowej i Facebooka oraz zostania naszym członkiem.

Przydatna literatura:
Jak się troszczyć o rzekę na podstawie prawa Unii Europejskiej. Wskazówki dla przyrodników. Klub Przyrodników, dostępna na stronie www.kp.org.pl
Natura 2000 i inne wymagania europejskiej przyrody – niezbędnik przyrodnika. Paweł Pawlaczyk 2012 r.  dostępna na stronie www.kp.org.pl
„Paragrafy dla przyrody” Mariola Mroczka, Karina Nowicka-Kudłacz, Krzysztof Okrasiński, Radosław Ślusarczyk, 2012 r. dostępna na stronie http://pracownia.org.pl/

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz